Šah je strateška igra dva igrača koja se igra na šahovskoj tabli. Tabla je kvadratnog oblika, sastoji se od 64 polja (8 kolona i 8 redova) koja su naizmjenično obojena svijetlom i tamnom bojom (pozatije kao bijela i crna). Igraju je milioni ljudi širom svijeta, amateri ili profesionalci.
Svaki igrač počinje igru sa 16 figura: kralj, kraljica, dva lovca, dva skakača (konja), dva topa i osam piona. Jedan igrač koristi bijele, a drugi crne figure. Sve figure imaju različitu mogućnost kretanja po šahovskoj tabli. Kraljica predstavlja najmoćniju figuru, zbog mogućnosti da se kreće u svim pravcima bez ograničenja, dok je pion najslabija. Cilj igre je pobijediti drugog igrača, tj. zadati mu šah-mat. Ovo je situacija kada je protivnički kralj doveden u situaciju od koje se ne može odbraniti. Takođe, pobijediti se može ako se protivnički igrač preda, obično u situaciji kada je izgubio previše figura i šah-mat je neizbježan. Partija se može završiti i remijem, podjelom poena.
Smatra se da je šah nastao u šestom vijeku u Indiji. Njegov rani oblik poznat je kao čaturanga, u bukvalnom prevodu četiri divizije (roda), misli se na vojsku, pješadija, konjica, slonovi i bojna kola, i oni će tokom razvoja evoluirati u današnje pione, skakače, lovce i topove. Najraniji dokazi o postanju ove igre nastali su u Persiji oko 600-te godine, a zvali su je čatran. Nakon što je Persija poražena od strane islamskih osvajača igra je je vremenom promijenila ime u šatrandž. Kasnije je u Evropi dobio današnji naziv šah.
Najstarije šahovske figure pronađene su u Uzbekistanu, napravljene od slonovače, a datiraju iz 760 godine. Prvi poznati šahovski priručnik na arapskom jeziku napisao je al-Adli ar-Rumi oko 840 godine.
Šatrandž je oko 1200-te godine počeo da se mijenja na prostorima južne Evrope, a 1475 doživio je nekoliko značajnih promjena, koje su promijenile suštinu igre u onakvu kakvu je sada znamo. Ova pravila su usvojana u Italiji i Španiji. Pioni su dobili mogućnost da preskoče dva polja prilikom svog prvog poteza, a lovci i kraljica stekli svoje moderne sposobnosti. Kraljica je ranije u 10-tom vijeku zamijenila figuru vezira, a do 15-tog vijeka postala je najmoćnija figura. Uvedena je rokada, opisana kao kraljev skok koji u kombinaciji sa pomjeranjem topa i pionima služi da se kralj zaštiti. Ova pravila brzo su se raširila po cijeloj evropi. U 19-tom vijeku riješena su pitanja pat pozicije (kada jedan od igrača nema slobodno polje na koje može pomjeriti svoje figure, a pri tome nije pod šahom), kao i to da bijeli uvijek prvi počinje. Nakon 19-tog vijeka jedine promijene su tehnike prirode, npr. definisanjem procedure o traženju remija ponavljanjem.
U 19-tom vijeku razvili su se brojni šahovski klubovi, knjige i žurnali. Prvi moderni šahovski turnir održan je 1851. godine, u organizaciji Hauarda Stountona, a osvojio ga je njemac Adolf Andersen. Svjetska šahovska federacija (FIDE) osnovana je 20, Jula 1924. godine.
Zvanična pravila defininisala je Svjetska šahovska federacija FIDE, a opisana su u priručniku, „Šahovska pravila“. Odnose se na, postavljanje figura, kretanje, rokade, „an pasan“, pretvaranje piona ili promocija, šah pozicija, kao i na zavrsetak igre (pobjeda ili remi). Takođe, postoje i pravila koja se odnose na vremensko ograničenje, pravilo tri ponavljanja, pravilo pedeset poteza.
Šah se igra na kvadratnoj tabli sa osam redova i osam kolona. Redovi su označeni brojevima od 1 do 8, a kolone brojevima od A do H. Tabla ima 64 polja, koja su naizmjenično obojena bijelom i crnom bojom, a postavlja se tako da je svakom igraču bijelo polje postavljeno u donjem desnom uglu. Igru započinje igrač koji upravlja bijelim figurama, a odabir figura može biti po dogovoru ili ih određuje orgnizator turnira. Igrači naizmjenično pomjeraju po jednu figuru, sa izuzetkom rokade.
Kralj se može pomjerati jedno polje vodoravno, uspravno ili dijagonalno. Jednom za vrijeme igre, svaki kralj ima pravo da izvrši specijalni dupli potez, rokadu. Rokada se sastoji od pomjeranja kralja dva polja prema topu, a zatim pomjeranje topa na polje koje je kralj preskočio. Rokada je moguća samo ako su zadovoljeni sjledeći uslovi: igrač prije rokade nije pomjerao ni kralja ni topa sa kojim se vrši rokada; između kralja i topa ne postoji nijedna figura; kralj ne smije biti pod šahom, niti smije da prođe kroz polja koja su pod napadom protivnika; kao i sa ostalim potezima, rokada se ne može obaviti ako bi time kralj ušao u šah;
Top se može pomjerati bilo koji broj slobodnih polja vodoravno ili uspravno, ali i vršiti „rokadu“.
Lovac se može pomjerati bilo koji broj slobodnih polja dijagonalno. Nikad ne mijenja boju polja na kome stoji, pa igrači govore često o „bijelom“ i „crnom“ lovcu.
Kraljica se može pomjerati bilo koji broj slobodnih polja vodoravno, uspravno ili dijagonalno.
Konj može da preskače zauzeta polja i pomjera se dva polja vodoravno i jedno polje uspravno ili obrnuto, praveći tako „L“ oblik. Konj na sredini table ima osam polja na koja može da se pomjeri. Svaki put kada se konj pomjeri, mijenja boju polja na kom stoji.
Pioni imaju najsloženija pravila kretanja. Pion se može pokretati samo jedno polje napred ako to polje nije zauzeto. Ako se pion do tada nije pomjerao, moguće je i da se pomjeri dva polja napred, ako su oba polja ispred njega slobodna. Pion se ne može kretati unazad. Ako se pion prvi put pomjeri dva polja i posle odigranog poteza se nalazi pored protivničkog piona, protivnik može da jede „an pasan“ tog piona, kao da se prvi pion kretao samo jedno polje naprijed. Pioni su jedine figure koje jedu drugačije od kretanja. Pioni mogu da pojedu protivničku figuru samo na dva dijalognalna polja ispred njih, ali se ne mogu pomjeriti na ova polja ukoliko na njima nema protivničke figure. Ako pion dođe do posljednjeg reda, onda se pretvara (promoviše) u kraljicu, topa, lovca ili konja iste boje. U praksi se pioni gotovo uvek pretvaraju u kraljicu.
Šahovska strategija sastoji se u postavljanju i postizanju dugoročne prednosti tokom igre, dok se taktika odnosi na neposredni manevar. Igrači strategiju i taktiku primjenjuju tokom igre koja se može podijeliti u tri faze. Otvaranje ili početak odnosi se na prvih deset poteza kada se igrači pozicioniraju za nastavak borbe. Slijedi srednjidio igre kao razvoj događanja koji će rezultirati završnicom i krajem partije. U završnici najaktivniju ulogu imaju figure kralja.
Naveći razvoj šah je doživio u periodu nakon II svjetskog rata. FIDE-a je 1948. godine organizovala turnir elitnih igrača, na kom je trebao biti promovisan novi svjetski prvak. Mjesto je bilo upražnjeno, nakon smrti dotadašnjeg šampiona Aleksadra Alenkina. Turnir je osvojio Mihail Botvinik, koji je započeo dominaciju sovjetskih šahista. Botvinik je uveo revoluciju u otvaranju šahovske partije, kojom je kada bi igrao sa crnim figurama odmah preuzimao inicijativu. Do tada bi igrač sa crnim figurama pokušavao da ostane ravnopravan na početnu prednost bijelog igrača. Do raspada Sovjetskog saveza samo je Amerikanac Bobi Fišer, od 1972 do 1975, prekinuo njihovu vladavinu u svijetu šaha.
FIDE-a je ustanovila novi sistem kvalifikacionih turnira i mečeva, čiji pobjednik bi imao pravo da izazove svjetskog šampiona. Ako izgubi meč, vladajući svjetski šampion ima pravo na revanš, nakon godinu dana. Zlatno doba šaha, pored pomenutih Botvinika i Fišera, obilježili su Vasilij Smislov, Mihail Talj, Tigran Petrosian, Boris Spaski, Anatolij Karpov, Gari Kasparov i mnogi drugi.
Danas, svjetski prvak u šahu je Norvežanin Magnus Carlsen.
Izvor: wikipedia.org
TBU NEWS
